Dieta w chorobie stawów, RZS

Gotową dietę dla osób z chorobami stawów w tym RZS możesz zamówić tutaj: https://fiteko.pl/dieta-przeciwzapalna.html

Choroby stawów zaliczane są do szerokiej grupy schorzeń, związanych z dysfunkcjami w obrębie tkanki łącznej. Pod tym pojęciem należy rozumieć wszelkie patologie dotyczące nie tylko stawów, ale również kości czy struktur okołostawowych (np. chrząstek). Dzisiejszy artykuł zostanie jednak poświęcony stawom i tym samympozwoli na uzyskanie odpowiedzi na poniższe zagadnienia:
• Z jakimi objawami mogą wiązać się schorzenia stawów?
• Czy aktywność fizyczna jest wskazana w przypadku pacjentów, u których
rozpoznano choroby stawów?
• W jaki sposób nadmierna masa ciała może wpływać na stawy?
• Czy istnieje specjalna dieta odnajdująca zastosowanie w chorobach stawów?
• Które produkty korzystnie oddziałują na stan stawów, a których należy unikać
w codziennej diecie?

Do najczęściej wymienianych dysfunkcji stawów zaliczyć można między innymi:
chorobę zwyrodnieniową stawów, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) oraz inne, szeroko pojęte zapalenia stawów. Według najnowszych danych GUS, opracowanych na podstawie analiz Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia – EHIS – z chorobą zwyrodnieniową stawów zmaga się około 16% Polaków. Szacuje się natomiast, że choroby stawów o podłożu zapalnym rozpoznawane są w Polsce u około 400 tysięcy osób. Rozwojowi chorób stawów w wyniku stanu zapalnego mogą towarzyszyć objawyze strony narządu ruchu takie jak:
• bóle,
• obrzęki,
• sztywność (zwłaszcza poranna),
• ograniczenie ruchomości,
• poszerzenie obrysów stawów,
• tkliwość.

Najwyższej jakości leczenie chorób stawów zakłada kompleksowe, wielokierunkowe podejście do pacjenta. W jego skład wchodzą między innymi: farmakoterapia, fizjoterapia oraz dietoterapia połączona z właściwym doborem aktywności fizycznej.

Oznacza to, iż rodzaj aktywności fizycznej powinien być indywidualnie dostosowany do stanu oraz możliwości pacjenta. Tym samym zaleca się, aby osoby z chorobami stawów nie rezygnowały z aktywności fizycznej, gdyż pozwala ona zredukować uporczywe objawy takie jak: ból, sztywność czy ograniczenie ruchomości. Potwierdzają to badania przeprowadzone wśród populacji mężczyzn i kobiet od 50 roku życia. Wykazano, iż wyższy poziom aktywności fizycznej pozostawał w związku z niższym stopniem nasilenia dolegliwości bólowych. Zaznacza się również, że aktywność fizyczna u pacjentów z chorobami stawów wpływa na zachowanie ogólnej sprawności, wzmocnienie mięśni oraz poprawia samopoczucie. Najczęściej rekomenduje się jednak, aby były to ćwiczenia nie obciążające stawów, zwłaszcza tych objętych procesem zapalnym. Wśród polecanych aktywności wymienia się: nordic-walking, jogę, jazdę na rowerze oraz pływanie. Regularne włączanie wskazanych dyscyplin do trybu życia powoduje odciążenie stawów, pozwala na zwiększenie zakresu ruchów oraz wspomaga kształtowanie prawidłowej postawy ciała.

Kolejnym ważnym aspektem w terapii oraz prewencji chorób stawów jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. Nadwaga oraz otyłość to schorzenia, w wyniku którychdochodzi do nagromadzenia tkanki tłuszczowej w organizmie. Ten stan ściśle koreluje z rozwojem przewlekłego stanu zapalnego w ustroju, czego efektem jest wydzielanie nadmiernej ilości czynników prozapalnych przez tkankę tłuszczową. Wskazane jednostki chorobowe związane są ponadto z licznymi zaburzeniami ustrojowymi, wśród których wymienia się zmiany wydzielania czynników wzrostu oraz hormonów. Może to wywierać wpływ na wzrost tempa podziałów komórek o charakterze chrząstkotwórczym. Wskazane determinanty uznaje się za jedne z przyczyn powstawania choroby zwyrodnieniowej stawów. Potwierdzeniem powyższych słów są badania przeprowadzone przez Sanghi i wsp. Według badaczy choroba zwyrodnieniowa stawów częściej występowała u osób obciążonych nadmierną masą ciała w porównaniu do pacjentów o masie ciała zgodnej z normami. Naukowcy w swoich analizach wskazywali głównie zależność między zwiększonym ryzykiem występowania choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego a nadmierną masą ciała.

Warto jednak zaznaczyć, iż nadwaga oraz otyłość mogą predysponować także do
rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów rąk, a nie tylko stawów powszechnie
kojarzonych z obciążeniem nadmiernymi kilogramami (np. wskazanego przez badaczy stawu kolanowego czy biodrowego).

W przypadku pacjentów, u których przy chorobach stawów współwystępuje
nadmierna masa ciała, ważnym elementem jest jej redukcja. Podstawę stanowi zatem odpowiednio dobrany deficyt energetyczny, który powinien kształtować się na poziomie od -500 kcal/dobę do -1000 kcal/dobę. Skutkuje to redukcją masy ciała średnio o 0,5-1 kg na tydzień. Jednak podstawowym rodzajem diety, odnajdującym zastosowanie w chorobach stawów jest dieta przeciwzapalna.

Jak z samej nazwy wynika jej działanie opiera się na neutralizacji stanu zapalnego oraz zapobieganiu jego dalszemu rozwojowi. W diecie przeciwzapalnej wykorzystuje się składniki, które będą stymulować układ immunologiczny i tym samym działać protekcyjnie w stosunku do rozwoju zapaleń w organizmie. Zalecenia powyższej diety koncentrują się na prawidłowym doborze produktów, ale także na uwzględnianiu właściwej liczby porcji konkretnych surowców w ciągu dnia.

Warzywa

• W codziennym jadłospisie powinno znaleźć się minimum 4-5 porcji warzyw.
• W tym przypadku jako porcję należy rozumieć połowę filiżanki warzyw
surowych lub gotowanych bądź dwie filiżanki warzyw liściastych.
• Podkreśla się, że warzywa zielonolistne charakteryzują się najwyższym
potencjałem przeciwzapalnym w porównaniu do innych surowców
warzywnych.
• Jednak szczególne zastosowanie ze względu na równie wysoki potencjał
przeciwzapalny będą miały warzywa bogate w związki karotenoidowe oraz
flawonoidy.
• W diecie powinny znaleźć się między innymi: marchew, buraki, groszek, sałata,
jarmuż, brokuły, kalafior.

Owoce

• Zgodnie z zasadami diety przeciwzapalnej rekomendowana jest podaż od 3 do
4 porcji owoców dziennie.
• Za jedną porcję owoców uznaje się jeden średniej wielkości owoc, ale także pół
szklanki pokrojonych lub suszonych owoców.
• Niezwykle ważne jest uwzględnianie w codziennym jadłospisie owoców
jagodowych takich jak: maliny, czarne jagody, truskawki, borówki, które są
doskonałym źródłem związków o charakterze przeciwzapalnym, przeciwutleniającym.
• Wskazane owoce odznaczają się także niskim indeksem glikemicznym, przez co
korzystnie wpływają na poziom glukozy we krwi.

Soja

• Dostarcza izoflawonów, miedzy innymi genisteiny, wykazującej silny potencjał
przeciwzapalny. W badaniach naukowych przeprowadzonych przez Liu i wsp.
udowodniono, iż leczenie genisteiną wpłynęło na złagodzenie choroby
zwyrodnieniowej stawów.

• Zgodnie z zasadami diety przeciwzapalnej zaleca się spożywanie soi w ilości od
1 do 2 porcji na dzień.
• Jedną porcję stanowi połowa szklanki tofu bądź tempeh czy też szklanka mleka
sojowego.

Ryby i owoce morza

• Rekomenduje się spożywanie od 2 do 6 porcji ryb oraz owoców morza
tygodniowo.
• Jedna porcja odpowiada około 110 gramom ryb lub owoców morza.
• Wśród szczególnie zalecanych produktów w tym przypadku wymienia się:
łososia, śledzia, sardynki.
• Wskazane ryby stanowią doskonałe źródło wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych z rodziny omega-3 (w tym EPA i DHA) o silnym działaniu
przeciwzapalnym.

Tłuszcze roślinne

• Dodatkowymi źródłami, pożądanych w diecie przeciwzapalnej, kwasów
tłuszczowych oraz polifenoli powinny być tłuszcze pochodzenia roślinnego,
przykładowo: oliwa z oliwek, orzechy włoskie, awokado, siemię lniane, nasiona
chia.
• Związki zawarte we wskazanych powyżej surowcach obniżają poziom wolnych
rodników tlenowych, nasilających procesy zapalne. Dodatkowo ich korzystny
wpływ na układ immunologiczny udokumentowano w zakresie stymulacji
produkcji cytokin przeciwzapalnych.
• Codzienne spożycie tłuszczów pochodzenia roślinnego powinno kształtować
się na poziomie od 5 do 7 porcji.
• Jedna porcja jest równa jednej łyżeczce oleju, jednej łyżce siemienia lnianego
lub dwóm orzechom włoskim.

Białko

• Jest składnikiem wspomagającym utrzymanie prawidłowego stanu układu
kostnego i tkanki łącznej.
• Zalecenia diety przeciwzapalnej donoszą o spożywaniu od 1 do 2 porcji na
tydzień białka pochodzenia zwierzęcego. Przy czym jedna porcja to około 30
gramów sera, szklanka nabiału, czy też 90 gramów mięsa drobiowego.
• W zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta ilości założonych porcji mogą
ulec zwiększeniu ze względu na to, iż powyższe produkty dostarczają białka pełnowartościowego, a także składników mineralnych niezbędnych do
odbudowy chrząstki stawowej – wapnia, fosforu.
• Z drugiej strony ograniczenia produktów pochodzenia zwierzęcego są
spowodowane ich związkiem z nasilaniem procesów zapalnych, poprzez
stymulację produkcji cytokin prozapalnych.
• Dlatego też źródłami białka powinny być produkty pochodzenia roślinnego –
szczególnie nasiona roślin strączkowych (np. fasola, groch). Zaznacza się, że
dostarczają one dodatkowo witamin (np. kwasu foliowego), składników
mineralnych (np. potasu, magnezu) oraz błonnika pokarmowego.
Charakteryzują się także niskim indeksem glikemicznym, co ściśle wiąże się
z korzystnym wpływem na gospodarkę węglowodanową organizmu.
• Dieta przeciwzapalna zakłada podaż od 1 do 2 porcji dziennie nasion roślin
strączkowych, gdzie jedna porcja odpowiada połowie szklanki ugotowanej
fasoli lub innych roślin strączkowych.

Węglowodany

• Rekomenduje się, aby źródłami węglowodanów w diecie przeciwzapalnej były
produkty zbożowe pełnoziarniste – grube kasze (np. gryczana, jęczmienna), ryż
(np. brązowy, dziki, basmati), owies, makarony (np. gryczany, ryżowy,
z fasoli).
• Należy pamiętać, aby produkty te gotować al dente lub na sypko ze względu na
ścisły związek obróbki termicznej z indeksem glikemicznym. Wskazane powyżej
formy przygotowania zagwarantują uzyskanie pożądanych – niskich wartości
tego parametru.
• Według zasad diety przeciwzapalnej do grupy pełnoziarnistych nie zaliczają się
wszelkie wyroby wykonane z mąki (w tym chleb). Tłumaczy się to
stwierdzeniem, iż jedynie pełne ziarna wpływają na powolne trawienie, co
zapobiega gwałtownym wahaniom poziomu glukozy we krwi.

Zioła i przyprawy

• Stanowią niezwykle istotny element opisywanej diety ze względu na swoje
właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające. Wiąże się to z obecnością
w nich związków bioaktywnych o wysokim potencjale antyoksydacyjnym.
• Obowiązkowym dodatkiem do każdej potrawy powinny być przykładowo:
czosnek, kurkuma, imbir, curry, bazylia, cynamon, rozmaryn, tymianek,
papryczka chilli, anyż, goździki.

• W powyższym zestawieniu warto wyróżnić kurkumę oraz imbir. Pierwsza
z wymienionych przypraw dostarcza kurkuminy – związku, który wpływa
hamująco na produkcję mediatorów stanu zapalnego. Dzięki tej właściwości
kurkuma może wpływać na zmniejszenie reakcji zapalnej oraz łagodzenie
objawów chorób stawów.
• Nawiązując do imbiru, obecne w nim związki (gingerol, szogaol, zingeron)
również wykazują działanie przeciwzapalne. Przeprowadzone badania kliniczne
potwierdzają obiecujące wyniki wskazanych substancji w zakresie zmniejszania
niektórych z głównych objawów reumatoidalnego zapalenia stawów.

Grzyby

• Co ciekawe, zasady diety przeciwzapalnej zakładają uwzględnianie w jadłospisie
grzybów – np. boczniaków, shiitake bądź leśnych.
• Zalecenie to jest uwarunkowane wspieraniem odporności przez związki
zawarte w grzybach. Składniki te kształtują aktywność immunologiczną ustroju
zależną od limfocytów T oraz zmniejszają odpowiedzi cytokin prozapalnych.

Herbata

• Na podstawie wielu badań wykazano, iż spożycie zielonej herbaty w postaci
napoju bądź suplementu wpływa korzystnie na aktywność przeciwzapalną
ustroju.
• Badacze podkreślają szczególny wpływ flawonoidu zielonej herbaty – galusanu
epigallokatechiny (EGCG) na zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz stanu
zapalnego w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów.
• Poleca się, aby w typowej diecie przeciwzapalnej, spożywać od 2 do 4 filiżanek
herbaty na dzień. Wśród najbardziej zalecanych wymienia się herbatę zieloną
lub białą, bądź też rzadziej spotykaną – oolong (ulung).

Słodycze

• Powinny podlegać ograniczeniu ze względu na niekorzystny wpływ na
gospodarkę węglowodanową ustroju. Jest to spowodowane ich wysokim
indeksem i ładunkiem glikemicznym. W związku z powyższym – tego typu
produkty będą powodować gwałtowne wahania poziomu glukozy we krwi i tym
samym sprzyjać stanom zapalnym.
• Wśród zamienników typowych słodyczy (ciastek, batonów, tortów) znajdują się:
suszone niesłodzone owoce, gorzka czekolada lub też domowe sorbety
owocowe.

• Gorzka czekolada jest źródłem polifenoli, które jak już wcześniej wspomniano,
wykazują przeciwzapalne właściwości. Gorzka czekolada powinna zawierać co
najmniej 70% czystego kakao i według zaleceń powinna być uwzględniana
w jadłospisie kilka razy w tygodniu w ilości około 30 gramów.
• W przypadku chorób stawów do zalecanych słodyczy należą również galaretki.
Dostarczają one żelatyny, która może być pomocna w odbudowie tkanki łącznej
i regeneracji stawów.

Produkty wysokoprzetworzone

• Pod tym pojęciem kryją się produkty takie jak: gotowe dania instant, żywność
typu fast-food, chipsy, ciasta – które wykazują niekorzystny wpływ na organizm,
w tym na stawy. Powinny zatem zostać ograniczone w jak największym stopniu.
• Powyższe produkty przyczyniają się do nasilenia stanu zapalnego, gdyż
stymulują one powstawanie wolnych rodników.
• Warto podkreślić, że tego typu żywność dostarcza dużych ilości soli, której
nadmiar może powodować zwiększone wydalanie wapnia z organizmu.

Płyny

• Podobnie jak w innego rodzaju dietach – nieodłącznym elementem
przeciwzapalnego sposobu odżywiania – jest uwzględnianie właściwej podaży
płynów.
• Głównym płynem spożywanym na tego rodzaju diecie powinna być woda
niegazowana, która wpływa na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.
• Inne zalecane rodzaje napojów to: herbata, rozcieńczone soki owocowe lub
woda gazowana z cytryną.
• Podaż płynów powinna być zgodna z obowiązującymi zaleceniami i kształtować
się na poziomie około 20-30 ml na każdy kilogram masy ciała.
Podsumowując, dieta nie powinna kojarzyć się tylko i wyłącznie z układem
pokarmowym, ale również układem kostnym. Według wyżej wskazanych,
udokumentowanych badań, prawidłowy sposób odżywiania w połączeniu ze zdrowym
stylem życia, odgrywają znamienną rolę w terapii chorób stawów, czego efektem jest
poprawa sprawności oraz utrzymanie najwyższego komfortu życia.

Bibliografia:
1. Badsha H. Role of Diet in Influencing Rheumatoid Arthritis Disease Activity. The
Open Rheumatology Journal, 12 (1), 2018, 19–28.
2. Główny Urząd Statystyczny (GUS). Stan zdrowia ludności Polski w 2019.
3. Koszowska A. i wsp. Choroba zwyrodnieniowa stawów w kontekście nadwagi
i otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, tom 6, nr 2, 56–63.

4. Leichsenring A, Bäcker I, Furtmüller PG, Obinger C, Lange F, et al. (2016) Long-
Term Effects of (–)-Epigallocatechin Gallate (EGCG) on Pristane-Induced

Arthritis (PIA) in Female Dark Agouti Rats. PLOS ONE 11(3): e0152518.
5. Liu, F.-C.; Wang, C.-C.; Lu, J.-W.; Lee, C.-H.; Chen, S.-C.; Ho, Y.-J.; Peng, Y.-J.
Chondroprotective Effects of Genistein against Osteoarthritis Induced Joint
Inflammation. Nutrients 2019, 11, 1180.
6. Machańska S., Bonior J. 2018. Wpływ dolegliwości bólowych na stan
funkcjonalny i aktywność fizyczną pacjentów z chorobą zwyrodnieniową
stawów kolanowych. Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego.
7. Nowak B., Marcinkiewicz J. 2018. Wpływ diety na przebieg reumatoidalnego
zapalenia stawów. Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego.
8. Sanghi D, Srivastava RN, Singh A, Kumari R, Mishra R, Mishra A. The association
of anthropometric measures and osteoarthritis knee in non-obese subjects: a
cross sectional study. Clinics (Sao Paulo). 2011, 66(2):275-9.
9. Stanisławska-Biernat E. Społeczne i ekonomiczne aspekty choroby
zwyrodnieniowej stawów. Pol. Arch. Med. Wew. 2008; 118: 50−53.
10.Issa R.I., Griffin T.M. Pathobiology of obesity and osteoarthritis: integrating
biomechanics and inflammation. Pathobiology of Aging&Age-related Diseases.
2012; 2: 17470.
11.Veldhuijzen van Zanten JJ, Rouse PC, Hale ED, Ntoumanis N, Metsios GS, Duda
JL, Kitas GD. Perceived Barriers, Facilitators and Benefits for Regular Physical
Activity and Exercise in Patients with Rheumatoid Arthritis: A Review of the
Literature. Sports Med. 2015, 45(10):1401-12.