Dieta w nadciśnieniu tętniczym

Dietą dla osób z nadciśnieniem możesz zamówić tutaj: https://fiteko.pl/dieta-w-chorobach/nadcisnienie.html

Nadciśnienie tętnicze jest definiowane jako przekroczenie wartości 140 mmHg ciśnienia skurczowego i/lub 90 mmHg ciśnienia rozkurczowego. Rozpoznania dokonuje się stosując wyliczenie minimum z dwóch pomiarów, przeprowadzonych w trakcie co najmniej dwóch różnych wizyt u lekarza. Powyższe wartości graniczne są wskazywane zarówno przez Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego (PTNT), jak i Towarzystwa Europejskie – Europejskie Towarzystwo Kardiologii (ESC), a także Europejskie Towarzystwo Hipertensjologii (ESH). Z nadciśnieniem tętniczym zmaga się obecnie coraz więcej osób ze względu na: prowadzenie stresującego trybu życia, niewłaściwą dietę, nadwagę i otyłość, palenie tytoniu, nieleczone choroby współistniejące czy też ograniczenie aktywności fizycznej. Według statystyk, opublikowanych w roku 2019 przez Departament Analiz i Strategii Narodowego Funduszu Zdrowia, w Polsce blisko 10 mln dorosłych osób cierpi na nadciśnienie tętnicze, co odpowiada około 32% dorosłej populacji. Podkreśla się również, że zdecydowanie większą liczbę zachorowań obserwuje się w krajach wysoko rozwiniętych. Jest to uwarunkowane szerszym dostępem do opieki zdrowotnej, co skutkuje częstszą diagnozą nadciśnienia tętniczego w populacji. Dodatkowo podwyższona częstotliwość zachorowań na takich obszarach spowodowana jest zmianą codziennego modelu funkcjonowania, czyli: ciągłym pośpiechem, zwiększonym spożyciem wysoko przetworzonej żywności, siedzącym trybem życia. Według dostępnych w publikacjach naukowych prognoz do roku 2025 liczba osób, zmagających się z nadciśnieniem tętniczym, wzrośnie do około 1 miliarda i 650 milionów. Przekłada się to bezpośrednio na częstość występowania choroby u blisko 30% światowej populacji. Dane te pozwalają wysunąć wniosek, iż nadciśnienie tętnicze jest ówcześnie istotnym problemem w wymiarze globalnym. Niepokojący jest fakt, iż średnio 1/3 osób dorosłych nawet nie zdaje sobie sprawy z tego, iż choruje na nadciśnienie tętnicze. W związku z powyższym pojawia się pytanie – czy może ono zasługiwać na miano „cichego zabójcy” ?

W tym artykule znajdziesz:

• kluczowe fakty, przyczyny, objawy oraz klasyfikację nadciśnienia tętniczego,

• czynniki na które możesz wpłynąć, aby zminimalizować ryzyko rozwoju opisywanej choroby,

• zalecenia dietetyczne, warunkujące obniżenie ciśnienia tętniczego skurczowego oraz rozkurczowego,

• produkty o właściwościach hipotensyjnych (obniżających ciśnienie krwi) stosowane w dietoterapii i profilaktyce nadciśnienia tętniczego.

Nadciśnienie tętnicze uznawane jest za jedną z najpowszechniej występujących chorób układu sercowo-naczyniowego. Predysponuje ponadto do rozwoju wielu innych schorzeń (nie tylko w obrębie wskazanego układu). Wśród nich wymienia się: chorobę niedokrwienną serca, choroby tętnic (m.in. sztywnienie tętnic), niewydolność nerek, udar mózgu czy niewydolność serca. Powikłania nadciśnienia tętniczego stanowią przyczynę blisko 13% wszystkich zgonów, przy czym na szczególną uwagę zasługuje korelacja między występującym nadciśnieniem tętniczym a zwiększoną śmiertelnością w przypadku pacjentów z chorobą niedokrwienną serca czy udarem mózgu. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD11), a także wskazane wcześniej Towarzystwa Europejskie klasyfikują nadciśnienie tętnicze w zależności od przekroczenia konkretnych norm.

Na uwagę zasługują również wyodrębnione grupy pacjentów, u których rozpoznaje się podwyższone wartości ciśnienia tętniczego w konkretnych sytuacjach. W tym obszarze wyróżnia się:

• nadciśnienie białego fartucha/izolowane nadciśnienie gabinetowe,

• efekt białego fartucha,

• nadciśnienie tętnicze zamaskowane/izolowane nadciśnienie w warunkach ambulatoryjnych.

Pierwsze z nich należy rozumieć jako nieprawidłowe wyniki pomiarów ciśnienia tętniczego, powtarzane wielokrotnie w gabinecie lekarskim, podczas gdy kontrola ciśnienia tętniczego w warunkach domowych wskazuje na wyniki prawidłowe. Efekt białego fartucha skutkuje podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego, związanymi z wizytą w danej placówce medycznej. Ostatnie z kolei – nadciśnienie tętnicze zamaskowane – to sytuacja wręcz przeciwna. W tym przypadku kontrola ciśnienia tętniczego, dokonywana podczas wizyt w gabinecie, daje pozytywne wyniki, a przy wielokrotnych pomiarach w warunkach domowych obserwuje się podwyższone wartości ciśnienia tętniczego. Jakie objawy mogą zatem wskazywać na występowanie nadciśnienia tętniczego oprócz podwyższonych wartości w dokonywanych pomiarach? U niektórych chorych rozpoznaje się:

• pulsujący ból głowy, najczęściej obustronny, nasilony zazwyczaj po intensywnej aktywności fizycznej,

• zawroty głowy,

• zaburzenia snu, bezsenność,

• trudności w prawidłowym widzeniu,

• potliwość, uderzenia gorąca,

• obniżenie sprawności fizycznej, szybką męczliwość,

• omdlenia i ogólne osłabienie,

• nudności, wymioty

• szumy uszne,

• wzmożoną pobudliwość nerwową,

• zaburzenia pracy serca – uczucie kołatania, bóle w klatce piersiowej.

Zależnie od przyczyn wyróżnia się dwa główne typy nadciśnienia – pierwotne i wtórne. W przypadku pierwszego rodzaju patogeneza nie została dokładnie zdefiniowana. Z kolei podłoże do rozwoju nadciśnienia wtórnego stanowią między innymi:

• choroby nerek,

• palenie tytoniu,

• choroby gruczołów dokrewnych – zespół Cushinga,

• nadmierna pobudliwość nerwowa,

• nadczynność tarczycy.

Dodatkowo wśród czynników, predysponujących do rozwoju nadciśnienia tętniczego, w obrębie nieprawidłowego żywienia, wyróżnia się:

• wysokoenergetyczną dietę,

• nadmierne spożycie tłuszczu ogółem, a zwłaszcza nasyconych kwasów tłuszczowych (pochodzących z produktów zwirzęcych),

• zbyt dużą podaż w diecie soli oraz sodu,

• niedobór potasu, wapnia czy magnezu.

Większość z wymienionych powyżej czynników podlega modyfikacji. Oznacza to, iż dbając o zdrowie poprzez zachowanie właściwego stylu życia, w tym prawidłowego sposobu żywienia i aktywności fizycznej, możliwe jest zredukowanie rozwoju nadciśnienia tętniczego do minimum. Niestety jednak mimo tej wiedzy nadciśnienie tętnicze stanowi pierwszą przyczynę zgonów na świecie według WHO. Leczenie żywieniowe oraz profilaktyka nadciśnienia tętniczego polegają głównie na wprowadzeniu diety DASH (ang. Dietary Approaches to Stop Hypertension), o której wspominano już w ostatnim artykule, dotyczącym depresji (https://fiteko.pl/dieta-wdepresji), ze względu na jej szerokie zastosowanie. Wielokrotnie podkreśla się, że jest ona ówczesną „gwiazdą wśród diet” i tym samym stanowi najzdrowszy model odżywiania, zajmując pierwsze miejsce w rankingu przygotowanym przez ekspertów z dziedzin dietetyki oraz medycyny, w tym U.S. News & World Raport LP. Termin „DASH” pochodzi od amerykańskiego badania o tej samej nazwie przeprowadzonego w czterech ośrodkach medycznych w Stanach Zjednoczonych przez Narodowy Instytut Chorób Serca, Płuc i Układu Krwiotwórczego (ang. National Heart, Lung and Blood Institute). Podczas eksperymentu naukowcy testowali trzy rodzaje diet:

• Kontrolną – inaczej przeciętną, codzienną dla dorosłych Amerykanów, która opierała się na dużym udziale tłuszczów ogółem, szczególnie nasyconych kwasów tłuszczowych oraz niskiej konsumpcji warzyw, owoców, produktów zbożowych pełnoziarnistych czy produktów mlecznych,

• Kontrolną (opisaną powyżej), ale wzbogaconą w owoce i warzywa,

• Badaną (później nazwaną dietą DASH) – wzbogaconą w wapń, magnez, potas, błonnik pokarmowy i o zmniejszonym udziale tłuszczu ogółem (w tym nasyconych kwasów tłuszczów) w porównaniu do diety kontrolnej.

Badacze dowiedli, iż spośród trzech diet wymienionych powyżej dieta DASH przynosiła największe efekty w zakresie obniżania ciśnienia tętniczego (ciśnienia skurczowego o 6 mmHg oraz rozkurczowego o 3 mmHg) już po dwóch tygodniach od jej zastosowania. Ponadto wykazano skuteczność tego sposobu żywienia zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, w różnym wieku, z rozpoznanym, jak i nierozpoznanym nadciśnieniem tętniczym. Do głównych założeń diety DASH zalicza się: • uwzględnianie jak największej ilości warzyw i owoców w codziennym jadłospisie (z przewagą warzyw),

• wybieranie niskotłuszczowych produktów mlecznych,

• spożywanie węglowodanów złożonych w postaci pełnoziarnistych produktów zbożowych, ciemnych makaronów i kasz, jako głównego źródła energii,

• preferowanie ryb i mięsa chudego (w tym drobiowego), jako pełnowartościowych źródeł białka,

• włączanie nasion roślin strączkowych (np. soczewicy, soi, bobu, fasoli),

• uzupełnianie jadłospisu w tłuszcze pochodzenia roślinnego (np. oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki),

• wybieranie wód mineralnych o obniżonej zawartości sodu,

• ograniczenie podaży produktów dostarczających nasyconych kwasów tłuszczowych oraz izomerów trans kwasów tłuszczowych (np. słodyczy, żywności typu fast-food, mięsa czerwonego i przetworzonych produktów mięsnych).

Dotychczas wykazano szczególny wpływ poniższych składników na wartości ciśnienia tętniczego:

Wapń

Niedobór tego pierwiastka w rozwoju nadciśnienia tętniczego tłumaczy się jego rolą w procesach regulacji skurczu mięśni gładkich naczyń krwionośnych oraz udziałem w regulacji funkcji wydzielniczej nerek. Witteman i wsp. dowodzą, iż niedostateczna podaż wapnia (poniżej 400 mg/dzień) zwłaszcza w diecie kobiet determinuje występowanie nadciśnienia tętniczego. Źródła wapnia: mleko oraz produkty mleczne (np. sery, jogurty), fasola, soja, nasiona sezamu, mak.

Potas

Wykazano, iż jego prawidłowe stężenie w ustroju wywiera ochronny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Co więcej niewłaściwy stosunek sodu do potasu istotnie zwiększa ryzyko występowania nadciśnienia tętniczego, poprzez wzrost napięcia w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, co skutkuje nasileniem oporu naczyniowego. Dotychczas jednoznacznie nie rekomenduje się suplementacji tego pierwiastka celem wyrównania parametrów ciśnienia. Zaleca się natomiast dostarczanie go z naturalnymi produktami. Źródła potasu: banany, ziemniaki, pomidory, suszone owoce (np. morele, brzoskwinie).

Sól

Dostarczana w nadmiernych ilościach może przyczynić się do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Wynika to z faktu, iż w jej składzie znajduje się sód, uczestniczący w regulacji: gospodarki wodno-elektrolitowej, napięcia mięśniowego oraz równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. W związku z czym nadmiar tego składnika będzie przyczyniał się do zaburzeń w wyżej wskazanych procesach. Według zaleceń WHO dzienna podaż soli nie powinna przekraczać 5000 mg/dobę, czyli 2000 mg/dobę sodu. Najczęstszą przyczyną zwiększonej ilości soli w diecie są błędy żywieniowe. Dla przykładu porcja zupy instant z dużym dodatkiem makaronu zawiera 2,8-4,1 g soli, a kebab dostarcza od 4 do 8,4 g soli. Sposoby na ograniczenie soli: nie dosalanie potraw przy stole, używanie suszonych i świeżych ziół, eliminacja solenia świeżych warzyw, wybór pieczywa oraz przetworów mięsnych z niską zawartością soli, zwracanie uwagi na zawartość soli w wodach mineralnych.

Błonnik pokarmowy

Mechanizm ochronny tego składnika w odniesieniu do chorób sercowo-naczyniowych, w tym nadciśnienia tętniczego, polega na: zdolności do obniżania poziomu cholesterolu, ograniczeniu wchłaniania tłuszczu z pożywienia, produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Potwierdzają to Pereira i wsp., którzy wykazali, iż zwiększone spożycie włókna pokarmowego ściśle koreluje z obniżeniem ryzyka rozwoju chorób układu krążenia. Szczególne efekty tego składnika obserwuje się w populacji osób starszych oraz wśród chorych z uprzednio zdiagnozowanym nadciśnieniem tętniczym. Źródła błonnika pokarmowego: pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa, owoce.

Jednonienasycone oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe

Udowodniono, iż uwzględnianie w diecie powyższych rodzajów kwasów tłuszczowych może przekładać się na obniżenie wartości ciśnienia tętniczego. Wróblewska i wsp., w badaniach przeprowadzonych wśród 100 osób zmagających się z nadciśnieniem tętniczym, wykazali niskie spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Pozwala to wysunąć wniosek, iż zmniejszone spożycie wskazanych kwasów predysponuje do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Źródła jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, pestki dyni, nasiona słonecznika.

Warzywa i owoce

Ogólne działanie obniżające ciśnienie tętnicze surowców warzywno-owocowych wykazano w badaniach doświadczalnych oraz retrospektywnych. Wynika to z ich bogactwa w składniki takie jak: potas, antyoksydanty, błonnik pokarmowy, magnez czy polifenole. Szczególnie istotną rolę w obniżaniu ciśnienia odgrywają przykładowo: ziemniaki, pomidory, czosnek, zielone warzywa liściaste, banany, morele, mango, awokado, seler naciowy, żurawina, owoce cytrusowe, czerwone winogrona.

Dodatkowe korzyści, wynikające z diety DASH, daje jej połączenie z unikaniem nadmiernego spożycia alkoholu, eliminacją palenia tytoniu oraz utrzymaniem prawidłowej masy ciała. Niewątpliwie dużą rolę przypisuje się także regularnej aktywności fizycznej. Potwierdzono, iż wykonywanie systematycznych ćwiczeń aerobowych (np. szybkiego chodzenia) przez co najmniej 30 minut dziennie, kilka razy w tygodniu, przekłada się na obniżenie skurczowego ciśnienia tętniczego średnio o 4-9 mmHg. Na podstawie powyższych informacji, stwierdza się, iż żywienie stanowi jeden z kluczowych elementów w terapii i profilaktyce nadciśnienia tętniczego, a zmiana stylu życia, bazująca na zasadach diety DASH jest łatwa w praktycznym zastosowaniu.

Bibliografia:

1. Baszczuk A., Kopczyński Z., Musialik K. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego na świecie i w Polsce. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014, tom 5, nr 4, 141–147.

2. Ciborowska H., Rudnicka A. 2019. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa.

3. Cichocka A.: Dieta DASH w teorii i zastosowaniu. Wyd. Medyk, Warszawa, 2018, 1-221.

4. Grzymisławski M. (red.). 2020. Dietetyka kliniczna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa.

5. Kearney P.M., Whelton M., Reynolds K., Whelton P.K., He J. Worldwide prevalence of hypertension: a systematic review. J. Hypertens. 2004; 22: 11−1.

6. Knieć M., Kujawska-Łuczak M. Wpływ stylu życia na występowanie nadciśnienia tętniczego u dorosłych. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 1, 14– 23.

7. Krasińska B., Uruski P., Miazga A., Dudlik P., Krasiński P., Zdaniewicz M., Tykarski A. Potas a nadciśnienie tętnicze — patofizjologia, implikacje terapeutyczne. Nadciśnienie Tętnicze 2013, tom 17, nr 5, strony: 393–404.

8. Narodowy Fundusz Zdrowia. NFZ o zdrowiu. Nadciśnienie tętnicze. Warszawa, 2019.

9. Olszewski W., Głuszek J. Rola magnezu w nadciśnieniu tętniczym. Nadciśnienie Tętnicze 2007, tom 11, nr 6, strony 536–544.

10. Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2019 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2019, tom 5, nr 1, strony: 1–86.

11. Sacks FM, Svetkey LP, Vollmer WM, Appel LJ, Bray GA, Harsha D, Obarzanek E, Conlin PR, Miller ER 3rd, Simons-Morton DG, Karanja N, Lin PH; DASH-Sodium Collaborative Research Group. Effects on blood pressure of reduced dietary sodium and the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) diet. DASHSodium Collaborative Research Group. N Engl J Med. 2001 Jan 4;344(1):3-10.

12. Surma S., Romańczyk M., Szyndler A., Narkiewicz K. Sól a nadciśnienie tętnicze — od epidemiologii przez patofizjologię do istotnego problemu cywilizacyjnego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce. Rok 2021, 7, 1, 19–27.

13. Williams B., Mancia G. i wsp. Wytyczne ESC/ESH dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym (2018).

14. Wożakowska-Kapłon B., Salwa P., Siebert J. Nowe europejskie wytyczne dotyczące postępowania u chorego z nadciśnieniem tętniczym — czy istotnie zmieniają postępowanie lekarza praktyka? Folia Cardiologica 2014; 9, 1, 33–53.

15. Wróblewska J. i wsp. Ocena spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wśród młodych kobiet i mężczyzn chorujących na nadciśnienie tętnicze. Przegląd Lekarski 2016 / 73 / 6.